Der ring van lem

Dernem en de sproch, de bersntoler gamoa'schòft schutzt mearer tròchtn as mòchen verstea' s lem van lait, asou zan paispil der krònz zoagt benn as a piabl ist volljereg.
pilt: Krenz Vlarotz
Cappelli decorati da coscritto denominati Krònz. © Bersntoler Kulturinstitut - Istituto culturale mòcheno - Creative Commons Attribuzione Italia 3.0 (CC BY 3.0 IT)

Scheda

S augea'

Ver en bersntoler mònn trong envire der aigene stòmm ist runt bichte gaben. S baib en doi vurm ist nèt asou bichte gaben, de ist lai tschechen gaben abia an mittl ver za hom kinder ont ver za zigln sa au. De taf – a bavai vil kinder sai' storm benn as de sai' nou kloa' gaben- ist kemmen gamòcht zan pahennestn. De mama hòt nanket gameicht sai' as de taf: s kinn garo augòngen ist kemmen inngamòcht en a tafdeckl, a deck auspflickt ver de taf, ont trong en de kirch van teitn. Ver lònga zaitn de kinder sai' kemmen inngamòcht en de vaschn ont drinn galeick en a biagl, asou as de mama hòt schubet gameicht mitnemmen s as de òrbetn en de acker ont en vèlt van hoff.

Za kresumarn

Der earste bichtege tritt as men tuat benn as men groas kimmp ist benn as men geat za kresumarn. De jungen, pet de hilf va de familia, tschèrln der teit oder de touta as de hearn mear glaim ont as barn u'gahenk plaim ver en gònze lem. Der teit oder de touta barn miasn no stea' en fiòz oder en de fiòza derbail as de bòcksn finz as a groas sai'. Zan paispil der teit miast en kaven en fioz s gabònt ont der krònz benn as der koskritt ist.

De koskrittn

En jor as men koskritt kimmp, der pua miast envire trong de tròchtn va de gamoa'schòft. S sai' de koskrittn as de stela trong hoff ver hoff unter de zait zbischn nai jor ont de geimòcht, de sèlln as bail de vosnòcht mòchen de spakade pet de diarnen van lònt, de sèlln as de maskerate mòchen ont de sèlln as no gea' en de bètsche en leisttovosnòcht.

Der krònz kimmp u'galeik bail de sunteger ont de vaierta as gea' van naijor finz en leisttovosnòcht ont nou en Oasternto. Der doi huat ist an ausònder huat gònz dekoriart ont van a sait kimmp drau gahenk a veder va spilhu'.

De koskrittn barn kamaròttn plaim ver en gònze lem.

De hairat

Men hòt se gahairatn schoa' van u'vong van zboa'sker jorhundert ober lai ka de Groas Kirch va Persn. De vria ist gaben de mess ont derno ist kemmen gamòcht der vormes en a birtshaus lai pet de glaimestn vrai't. Schoa' van rif van òchthunderter de spusn sai' gòngen za mòchen se mòchen se letratarn ver za meing hòltn an gadenk. De spusa hòt se u'galeik an spustschònt, de mearestn vert gamòcht ver en sèll to ver si oder oftavòrt der spustschònt va de sai' mama garichtet ver si. S hom nèt valn gameicht de gròlln va granate ont a por goltena retschinen tschenkt van spus.

Der spus hòt se u'galeik a schbòrzes oder a tunkleges gabònt, a baises hemet ont a nagel en rocktaschl.

Stòtt u'leing de kospn hom se de ledern schua gahòp.

Der toat

Der greaseste kummer as de lait gahòp hom vour za stèrm ist der sèll gaben za ibergem de seal en Gotterhear. Asn testament ist kemmen tschrim der vurm ver za lòng song de toatmess ont sèll as de hom gamiast tea' de sèlln as s zaig kriak hom; lai derno va de pagreimess ist kemmen toalt s vèlt. Der toat ist kemmen gahòltn en an zimmer en hoff bou as de vrai't hom gameicht gea' za petn finz der to as der ist kemmen pagrom. De lait hom der toat pfiart en de kirch ver de pagreimess ont derno asn vraitoff van lònt ver za pagrom en.

A vòrt ist gaben der prauch za zoln aus de toalnemmer pet sòlz benn as garift gaben ist de pagreimess, derno stòtt s sòlz ist kemmen gem s gatroa, derno s proat ont zan leistn gèlt.

Iberearstn de toatn sai' kemmen pagrom asn vraitoff va de Pieve va Persn, ober nèt lòng bavai s ist za vèrr gaben ont de lait sai' bolten gaben, ont asou òll dorf hòt gamòcht an vraitoff (Palai: 1629, Garait: 1716, Inder Vlarotz: 1739, Oachlait: 1742, Auser Vlarotz: 1757).

Haitzegento, laischiar iberòll, kemmen mear praucht de gram va marmo stòtt de aisnen kraizer.

Ulteriori informazioni

Licenza d'uso
Creative Commons Attribuzione Italia 3.0 (CC BY 3.0 IT)