De òrbetn van a vòrt

De bichtestn òrbetn en tol sai' gaben de sèlln as de lòntschòft, abia òlls sèll as keart no en holz, de produktn as men hòt va de eart ont sèll as men araus tsouchen hòt van gruam (schoa' u'pfònk en de urzait). Dernem en de doin òrbetn en XVIII jorjundert en de lender untn en Raich van Asburger ont derno van 1918 en Südtirol, sait men gòngen za hausiarn aa.
pilt: Rockenòcker - Campo di segale, Vlarotz/Fierozzo
Ultimi campi di segala, un tempo il cereale più coltivato in Valle. © Bersntoler Kulturinstitut - Istituto mòcheno - Creative Commons Attribuzione Italia 3.0 (CC BY 3.0 IT)

Scheda

De holzòrbet

Va de Bersn as de spitzn, s Bersntol hòt vill groasa ont volla balder. S holz, en de jarder, ist runt bichte gaben ver de birtschòft van tol. Òlla de sèlln as hom de moglechket za untersuachen an hoff, kennen sechen en biavle virm as praucht kimmp s holz, ver de struktur ont ver de dinger va òll to. Van schintln van dacher as de zau'stèckn van gartn, as valn nèt en òlla de heff, de bersntoler sai' òlbe gaben lait as hom se auskennt za òrbetn s holz ont za gem en bèrt. De hom kennt mòchen van an stock bèrkzaig, mobln, zoa'n ... Der larch ist òlbe gaben der bichteste pa'm aa bavai en Bersntol hòt sn òlbe bolten gahòt: s sai' holz ist laicht za òrbetn ont stòrch ver de bèttern.

De Sog van Rindel

En a kurza zait sai' u'garissn kemmen gònza balder ver za mòchen s koul as ist kemmen praucht ver za zergea' de mineraln.

De lait van plòtz hatten nèt s doi gabellt ober de hom nicht gameicht tea'.

S gatroa

S gatroa ist gaben s èssn van pauern. De staing van Bersntol, abia as men sechen konn van lòntkòrtn van kataster van 1856, sai' lai acker gaben ont en summer sai' se gònz gel gaben. Men hòt gaòrbetet roken, gerst, hober ont, bou as hòt mear sunn gahòt, gor tirkenboaz ont boaz. S roken ist an stòrchn pèrggatroa as bòckst en kòlta platz aa, der praucht kurza zaitn ont kimmp bou as trucken ist aa. Der ist kemmen gaòrbetet en Bersntol schoa' vour lònka zaitn, s ist tschrim asn a toal dokumentn as finz as de leistn van XVII jorhundert de dacher sai' va rokenstroa gaben, lai derno hom se sa gadeckt pet larchena schintln.

Pet de gerst hòt men suppn kocht, lai gareastet ist se kemmen praucht za kochen gerstkafè. Men hòt praucht hober ver za gem za èssn en de vicher. S gatroa ist runt bichte gaben ver de birtschòft van tol as men konnt s sechen en de virm van paun ont en de na'm ont en de iberna'm. (Corn, Milpòch).

De Mil -  De mil en Oachlait

S hòndln

S hòndln schoa' van 1700 ist an òrbet as bolten mander gamòcht hom ont as nou haitzegento kimmp van a toal gatu'.

Der krumer geat vort van Bersntol en mu'net van òlderhaileng keing de stòttn van òlt Raich van Asburger (ver za innzai'n de platz no en 1918 as kearn en Südtirol) bou as der hòt innkaft s zaig – as nèt òlbe glaich gaben ist en de zait, zan paispil druck asn glos, zaig ver za vlicken aus gabanter, stoffen, ont asou envire. - za verkaven en de velder. Der ist plim kan familie oder en de birtshaiser ont der ist u'keart hoa'm en langes.

S doi verdea'n bail de schbarn jarder ist runt bichte gaben, ont vil familie hom gameicht guat lem ont gor kaven vèlt derzua en sèll as de schoa' gahòp hom.

En de jarder s ist runt bichte gaben ver en sèll as keart de kultur ont de sproch aa: s hòndl ist kemmen gatu' iberhaup en de taitschn lender; men mu se vourstelln as kemmen sai' de naieketn, ver en vurm za leing se u', ver de liadler ont ver de tenz aa.

Ulteriori informazioni

Licenza d'uso
Attribuzione